شمس‌العرفا سیدحسین حسینی تهرانیشمسالعرفا، لقبِ سیدحسین حسینی تهرانی، از عرفای معاصر که شاخۀ شمسیۀ سلسلۀ نعمت‌اللهیه به وی منسوب است. ۱ - نسبنسب او به امام زین‌العابدین علیه‌السلام می‌رسد. نیاکان او اصالتآ خراسانی بودند که به تهران مهاجرت کردند. ۲ - تولدسیدحسین در ۱۲۸۸ به دنیا آمد. ۳ - شرح حالوی، که همگان او را «آقاجان» خطاب می‌کردند، در ابتدا به تحصیل علوم رسمی پرداخت. [۱]
حجت‌اللّه بلاغی، ج۱، ص۲۳۱ـ۲۳۲، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۲]
حجت‌اللّه بلاغی، ج۱، ص۴۹، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۳]
مسعود همایونی، تاریخ سلسله‌های طریقه نعمت‌اللهیه در ایران از سال ۱۱۹۰ تا سال ۱۳۹۶، ج۱، ص۹۵، تهران ۱۳۵۵ش.
در ۱۳۰۳ به عرفان روی آورد و مرید عبدالقدّوس کرمانشاهانی (متوفی ۱۳۰۹) شد. [۴]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۳۲، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
عبدالقدّوس خود شاگرد میرعلمشاه هندی بود و سَنَدِ خرقۀ او، با سه واسطه، به محمدجعفر کبودرآهنگی می‌رسد. [۵]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۲، ص۷، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۶]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۳۸ـ۲۳۹، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
سیدحسین در ۱۳۰۹ به همراه استاد خود به قم رفت و به ریاضت و چله‌نشینی پرداخت. عبدالقدّوس به وی لقب شمس‌العرفا داد و او را به مقام ارشاد منصوب کرد. [۷]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۵۰ـ۵۱، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۸]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۳۴، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۹]
ژان ریپکا، «در محضر عارف ایرانی»، ج۱، ص۴، ترجمۀ احمد احمدی، در راهنمای کتاب، سال ششم، شماره اول و دوم، فروردین و اردیبهشت ۱۳۴۲ش.
بعد از وفات عبدالقدّوس، سیدحسین به تهران بازگشت و از آن‌جا عازم عراق شد و مدتی در کوفه و نجف نزد عبدالکریم عریان شیرازی به ریاضت پرداخت. [۱۰]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۳۴، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۱۱]
نورالدین مدرسی چهاردهی، سلسله‌های صوفیه ایران، ج۱، ص۱۴۰، تهران، ۱۳۸۲ش.
شمس پس از بازگشت به ایران ، در تهران ساکن شد و در کنار سقاخانه نوروزخان، نزدیک مسجد شاه (مسجد امام کنونی)، خانقاهی بنا کرد و به تربیت مریدان پرداخت. [۱۲]
حجت‌اللّه بلاغی، ج۱، ص۵۴، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۱۳]
حجت‌اللّه بلاغی، ج۱، ص۵۱، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۱۴]
نورالدین مدرسی چهاردهی، سلسله‌های صوفیه ایران، ج۱، ص۱۴۱، تهران، ۱۳۸۲ش.
۴ - مریداناز مهم‌ترین مریدان او، عبدالحجّت بلاغی، [۱۵]
مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
سیدعلی برقعی، جمال‌الدین نجفی و علی آل‌بویه بودند.وی به مریدان خود کتابهای مهمی مثل فتوحات مکیه، فصوص‌الحکم، اسرارالحکم، مرصادالعباد و گلشن‌راز درس می‌داد. [۱۶]
حجت‌اللّه بلاغی، ج۲، ص۵۱، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۱۷]
حجت‌اللّه بلاغی، ج۱، ص۲۲۹، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۱۸]
نورالدین مدرسی چهاردهی، سلسله‌های صوفیه ایران، ج۱، ص۱۴۰، تهران، ۱۳۸۲ش.
۵ - مصاحبت با بزرگانشمس با بزرگان علم و عرفان ، از جمله با وحدت کرمانشاهی و محمدکاظم عصار ، مصاحبت داشت. عصار او را قطب‌العرفا لقب داده بود. [۱۹]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۶۰، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۲۰]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۶۲ـ۲۶۳، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۲۱]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۲، ص۱۴، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
گفته‌اند افراد بسیاری از اروپا و هند و عراق به دیدن او می‌آمدند و در زمان پاپ‌پیوس دوازدهم نیز چندبار نمایندگان دربار واتیکان با شمس ملاقات کردند. [۲۲]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۵۶، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۲۳]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۴۸، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
بعضی از مستشرقان نیز به دیدن او اظهار علاقه می‌کردند. لویی ماسینیون برای دیدن او به خانقاهش رفت و پس از آن کتاب اخبارالحلّاج و طواسین را برای او هدیه فرستاد. یان‌ریپکا نیز در طول یک سال اقامتش در تهران، بار‌ها به دیدار شمس رفت. او شرح‌حالی از شمس نوشت و در کتابی با نام روح ایران چاپ کرد. [۲۴]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۵۰، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۲۵]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۵۲ـ۲۵۳، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۲۶]
ژان ریپکا، «در محضر عارف ایرانی»، ج۱، ص۳، ترجمۀ احمد احمدی، در راهنمای کتاب، سال ششم، شماره اول و دوم، فروردین و اردیبهشت ۱۳۴۲ش.
۶ - وفاتشمس در اواخر عمر نابینا شد و در ۱۳۵۳/۱۳۱۳ش درگذشت و در امامزاده عبداللّه شهر ری به خاک سپرده شد. [۲۷]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۵۶ـ۵۷، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۲۸]
نورالدین مدرسی چهاردهی، سلسله‌های صوفیه ایران، ج۱، ص۱۴۳، تهران، ۱۳۸۲ش.
با درگذشت او، خانقاهش هم از رونق افتاد و بیش‌تر مریدانش به ذوالریاستین پیوستند. [۲۹]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۵۸، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۳۰]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۲، ص۴۳ـ۴۵، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
گفته‌اند که شمس جانشینی انتخاب نکرد، ولی پس از درگذشت او شخصی به نام میرزا باباجان تفرشی شیخ خانقاه او شد و تربیت مریدان وی را برعهده گرفت؛ اما بعضی از مریدان شمس، از جمله حجتعلیشاه و سیدعلی برقعی، این مسئله را نپذیرفتند و خود مدعی جانشینی شمس شدند. [۳۱]
مسعود همایونی، تاریخ سلسله‌های طریقه نعمت‌اللهیه در ایران از سال ۱۱۹۰ تا سال ۱۳۹۶، ج۱، ص۹۷ـ۹۸، تهران ۱۳۵۵ش.
۷ - آثارشمس رسالۀ کم حجمی با عنوان شمسیه (تهران ۱۳۴۵) دربارۀ سیر و سلوک از خود به جای گذاشت. همچنین برای میرزا علی‌اصغرخان اتابک ، صدراعظم ایران، حواشی بر گلشن‌راز نوشت و دیوان وحدت کرمانشاهی و مرصادالعباد (تهران ۱۳۲۵) را با مقدمه‌ای به چاپ رساند. [۳۲]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۵۵، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۳۳]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۶۵، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۳۴]
حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، ج۱، ص۲۶۸، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش.
[۳۵]
نورالدین مدرسی چهاردهی، سلسله‌های صوفیه ایران، ج۱، ص۱۴۶، تهران، ۱۳۸۲ش.
۸ - فهرست منابع(۱) حجت‌اللّه بلاغی، مقالات الحنفاء فی مقامات شمس‌العرفاء، تهران ۱۳۲۷ـ۱۳۳۱ش. (۲) ژان ریپکا، «در محضر عارف ایرانی»، ترجمۀ احمد احمدی، در راهنمای کتاب، سال ششم، شماره اول و دوم، فروردین و اردیبهشت ۱۳۴۲ش. (۳) کیوان سمیعی و منوچهر صدوقی (س‌ها)، تاریخ انشعابات متاخره سلسله نعمت‌اللهیه، تهران، ۱۳۷۰ش. (۴) نورالدین مدرسی چهاردهی، سلسله‌های صوفیه ایران، تهران، ۱۳۸۲ش. (۵) مسعود همایونی، تاریخ سلسله‌های طریقه نعمت‌اللهیه در ایران از سال ۱۱۹۰ تا سال ۱۳۹۶، تهران ۱۳۵۵ش. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «شمس‌العرفا»، شماره۵۴۹۰. |